Renovatie Roertunnel en Tunnel Swalmen volgens tweefasenaanpak

OTAR - april 2023

Sinds 2008 heeft de A73 twee tunnels: de Roertunnel en Tunnel Swalmen. Ze kwamen de eerste jaren regelmatig in het nieuws vanwege sluitingen door installatiestoringen of hoogtemeldingen. Vijftien jaar later staan ze voor groot onderhoud, met de vervanging van een tiental installaties en de voorbereiding op een verhoging van de doorrijhoogte. Door een tweefasenaanpak, ditmaal gegoten in de nieuwe contractvorm MDCM (Maintain, Design, Construct, Maintain), willen Rijkswaterstaat en aannemerscombinatie Croonwolter&dros - Ballast Nedam de operatie soepel laten verlopen. 

Grondige voorbereiding voor saaie uitvoering

Na jaren intensief gebruik, inclusief de nodige problemen in de technische installaties, zijn de Roertunnel en Tunnel Swalmen in de A73 toe aan groot onderhoud. Dit betreft de vervanging & renovatie van de technische installaties en de civiele werkzaamheden, gekoppeld aan een periode van vijf jaar regulier onderhoud (2022-2027). Het renovatieproject (2022-2024) volgt de tweefasenaanpak, waarmee Rijkswaterstaat (RWS) wil komen tot een evenwichtiger risicoverdeling, minder tenderinspanning en -kosten voor de markt en een betere projectbeheersing.

Omgaan met onzekerheid

RWS is met de tweefasenaanpak aan het experimenteren in zo’n vijftien projecten, meldt project- manager Boréas Zandberg.  “Marktpartijen wilden voor grote projecten niet meer inschrijven vanwege te hoge risico’s. In de tweefasenaanpak schrijven ze nog steeds in op prijs en kwaliteit; voor dit project is een deel van het werk gewoon een vaste prijs, maar er zit ook een variabel, onzeker deel in. Daarvoor geven ze ook een prijs op, de ‘most likely price’, met een bandbreedte van in dit geval -20% tot +20%. Tevens geldt een plafondbedrag waar het hele project onder moet blijven. In de eerste fase moet de aannemer die het project wint een definitief ontwerp (DO) opstellen, waarin duidelijkheid komt ver het onzekere deel. Als dingen anders dan verwacht uitpakken, kan de bandbreedte worden benut om een andere prijs af te spreken, met een verdeling van de risico’s.” In deze opzet belanden de afgevallen aanbieders in een soort wachtkamer. Komt RWS er met de winnaar niet uit voor het DO, dan kan het naar een andere partij overstappen. 

Aanbesteding vooral op kwaliteit

Het project heeft een budget van globaal 45 miljoen euro, waarvan dertig miljoen wordt geïnvesteerd in de vervanging & renovatie en vijftien miljoen naar het onderhoud gaat. De aanbesteding vond plaats op basis van beste prijs-kwaliteitverhouding en ging tussen drie aanbieders. Hun prijzen ontliepen elkaar niet veel, waardoor kwaliteit de doorslag gaf. Een belangrijk criterium was risicobeheersing op meerdere vlakken, vertelt Zandberg. “Denk aan het vervangen van installaties die end-of- life of end-of-service zijn. Als er al eerder problemen mee komen, moet dat ook goed geregeld zijn. Dit is een van de redenen waarom we ervoor hebben gekozen onderhoud en vervanging & renovatie binnen één contract te houden. Voor de integratie van de tunneltechnische installaties is risicobeheersing eveneens belangrijk, want in het bestaande besturingssysteem worden bepaalde installaties eruit gehaald en nieuwe er weer ingehangen, soms van een andere leverancier. Daar kan makkelijk iets misgaan. Ook hebben we gekeken naar de financiële risicobeheersing in beide fasen.” De overige criteria waren samenwerking en duurzaamheid, in termen van energiebesparing en een zo laag mogelijke milieukosten-indicator. Als winnaar kwam de combinatie Croonwolter&dros - Ballast Nedam uit de bus. Project- manager Lieuwe Gietema: “Wij hebben als bedrijven al eerder met elkaar samengewerkt, maar dit is de eerste keer dat we een integrale combinatie vormen, waarin we allebei voor 50% aandeelhouder zijn.”

Betere voorbereiding

Gietema onderkent de voordelen van MDCM: “Wanneer je als D&C-partij in het onderhoudscontract van een andere partij terechtkomt, heb je te maken met raakvlakken die je weer moet managen; met MDCM neem je dat probleem weg. Nu zijn we zelf de tunnels aan het onderhouden en tegelijkertijd de vervanging & renovatie (SDS), CCTV (dienstgebouwen en tunnels), luidsprekerinstallatie, noodtelefoons en telefoonvoorziening. Daarnaast krijgt de software een update en worden diverse civieltechnische werkzaamheden uitgevoerd, zoals onderhoud aan betonconstructies en het leggen van reflecterend asfalt. Dat reflecteert meer licht dan conventioneel, donker asfalt, waardoor de intensiteit van de verlichting omlaag kan en dus energie wordt bespaard. Gietema: “Wij zijn uitgedaagd om zoveel mogelijk energieverbruik te reduceren. Dit realiseren we door een combinatie van het toepassen van de meest energiezuinige systemen en het bepalen van de optimale instellingen.” De vervanging van het SDS maakt een eind aan de extra monitoring die RWS in de tunnels had gezet toen dit systeem twee jaar geleden ging haperen. Het probleem van de hoogtemeldingen wordt op termijn ook definitief opgelost door er bij deze vervanging & renovatie al rekening mee te houden. Het originele tunnelontwerp had een lagere doorrijhoogte dan inmiddels wettelijk is vereist. Daardoor moesten de tunnels regel- matig worden afgesloten wanneer een te hoge vrachtwagen was gedetecteerd. 

Werk voorspelbaarder maken

De grootste technische uitdaging zit hem in het feit dat in een bestaande situatie slechts een deel van de systemen wordt vervangen, verklaart Gietema. “We komen namelijk niet aan de bovenste besturingslaag. In onze initiële aanbieding hadden we hier al technische en organisatorische back-ups voor, maar in de ontwerpfase zijn er nog enkele issues naar boven gekomen. Om het risico beheersbaar te houden, hebben we het aantal complexe activiteiten verder verminderd door het werk in kleinere stukjes op te knippen. Daardoor hebben we de werkzaamheden voorspelbaarder kunnen maken en zo verkleinen we de kans op onverwachte hinder voor de weg- gebruikers.” Vorig jaar is de aannemerscombinatie gestart met het reguliere onderhoud en onlangs zijn het DO en de uitvoeringsplanning voor vervanging & renovatie afgerond, waarmee de eerste fase wordt afgesloten. Gietema: “We hebben net de reviewopmerkingen verwerkt en de stukken ter acceptatie aangeboden. Daarbij is een nieuwe detailbegroting ingediend, waarmee eventuele wijzigingen navolgbaar zijn. Zo zijn we uitgekomen op onze prijs: een eerlijke prijs voor eerlijk werk.” Een van de kwaliteitscriteria voor de aanbesteding was zoals gezegd financiële beheersing. Zandberg: “Om de zoveel tijd was er een zogeheten gate review, waar de financiële stand van zaken werd besproken. Binnen de randvoorwaarden kon de prijs nog worden aangepast.” 

Parallel opbouwen

Werkzaamheden die beperkte verkeershinder veroorzaken kunnen binnenkort starten; deze worden meegenomen tijdens het regulier tunnelonderhoud. Ook zijn er werkzaamheden die elders kunnen worden uitgevoerd; denk aan het voorbereiden van de software en het testen van nieuwe systemen, bij de betreffende leverancier of in een testomgeving. De werkzaamheden die enkel met een langdurige tunnelsluiting kunnen plaatsvinden, worden in de zomer- vakanties van 2023 en 2024 uitgevoerd. Daarbij worden de twee tunnels slechts in één rijrichting tegelijk afgesloten om de hinder te beperken. Daarnaast komen er enkele ‘vierkante’ afsluitingen (beide richtingen tegelijk) gedurende een lang weekend. Om de risico’s goed te kunnen beheersen en ongeplande verkeershinder te voorkomen, hanteert de aannemer een strategie van parallel opbouwen, vertelt Gietema. “We gaan zoveel mogelijk parallel aan de bestaande systemen de nieuwe systemen opbouwen, bijvoorbeeld in het midden- tunnelkanaal of in een testomgeving. Er is altijd een risico als je nieuwe software laadt of nieuwe hardware aansluit op de bestaande besturingslaag. We hebben daarom een testomgeving ingericht met een kopie van die besturingslaag. Ook werken we met back-upscenario’s. Bij het parallel opbouwen laten we waar mogelijk het oude systeem nog even zitten. Soms is dat niet mogelijk, want je kunt bijvoorbeeld niet twee ventilatiesystemen naast elkaar hebben hangen, maar met luidsprekers of camera’s kan dat bijvoorbeeld wel.”

Onder een vergrootglas

Nu de uitvoering gaat starten, groeit ook de terechte nieuwsgierigheid in de omgeving, weten Zandberg en Gietema. “De tunnels liggen in de regio onder een vergrootglas. Als er iets aan de hand is, trekken de media meteen aan de bel.” Het omgevingsmanagement voor het renovatieproject krijgt daarom veel aandacht. Zandberg: “Wij doen de publiekscommunicatie en de opdrachtnemer verzorgt de bouwcommunicatie. Zo hebben we al vroegtijdig contact opgenomen met gemeente Roermond, provincie Limburg en de veiligheidsregio om hen mee te nemen in de planvorming. Ook de omliggende wegbeheerders zijn tij- dig betrokken, want omleidingen gaan via hun areaal.” Gietema: “We trekken samen op richting de stakeholders. Tot nu toe zijn er geen problemen geweest. Het onderhoud is zonder wanklank van de oude aannemer overgegaan naar ons.” Voor de langdurige afsluitingen worden groot- schalige en lokale omleidingen geregeld, bevestigt Zandberg. “De gebruikers van de A73 worden in de maanden voorafgaand aan de werkzaamheden proactief voorzien van route- en reisinformatie. Ook worden doorstromings- en veiligheidsmaatregelen genomen, zoals de aanpassing van verkeers- regelinstallaties en de inzet van verkeers- regelaars.” RWS heeft de uitvoeringsorga- nisatie Midden-Limburg Bereikbaar in de hand genomen om proactief de gebruikers van de A73 te informeren over de hinder- (periode) en de alternatieven die er zijn. Werkgevers in de gehele provincie worden benaderd en geïnformeerd. Zo komen er gesprekken met bedrijven over alternatieve vervoersmomenten of -bewegingen en ‘thuiswerken’ wordt tijdelijk weer gepromoot.